Tag: Likestilling

Fleire kvinner må behalde etternavnet sitt

May 24, 2018

Det er på tide at likestillinga viser seg òg i val av etternamn.

Etter bryllaupet til Harry og Meghan har det vært debatt på sosiale medier om bryllaupstradisjonar som frå dagens perspektiv kan verke kvinnediskriminerande og gammaldags. I motsetning til mange andre ønsker eg ein slik debatt velkommen av den grunn at eg trur det er klokt å reflektere over tradisjonane våre og ikkje berre gjere ting utan å tenkje over kva som ligg bak. For meg er det likevel eit tema eg synest me burde diskutere langt meir enn kva som skjer på sjølve bryllaupsdagen: etternamn. Det er trass i alt ganske viktig for oss som ikkje kan kalle oss hertug eller hertuginne når me blir gift.

Statistikk frå SSB at berre seks prosent av mennene vel å skifte etternamn. Til samanlikning vel ein tredjedel av kvinene som giftar seg å bytte etternamn, og ein tredjedel vel å behalde etternamnet sitt som mellomnamn og bruke mannen sitt som siste etternamn.

Sjølv har eg eit ganske uvanleg etternamn. Me er berre ni med det namnet, og alle fire som har moglegheit til å føre det vidare, er jenter. På grunn av dette har eg alltid blitt fortalt at viss namnet skal overleve, må eg velje å behalde det og helst få mannen til å ta etternavnet òg eller gi etternamnet til eventuelle barn. Ikkje som mellomnamn, men som siste etternamn.

Eg har fortalt fleire om dette, og det er ikkje sjeldan eg får reaksjonar som:

«Godt eg ikkje skal gifte meg med deg» eller «Hæ, er du seriøs?»

Mange har gitt uttrykk for at det er rart, uvanleg eller rett og slett heilt urimeleg å krevje at eg skal behalde Hæåk som siste etternamn når eg ein gong forhåpentlegvis blir gift. Andre har sagt: «Ja, det blir jo meir og meir vanleg at damene behaldar sitt og berre legg på mannen sitt etternamn til slutt», men så blitt overraska når eg har sagt at eg ikkje kjem til å legge på noko namn.

I slutten av 2016 uttalte Julianne Nygård, betre kjent som Pilotfrue, til VGTV at det er kvinnene som bør føye seg og skifte etternamn når dei giftar seg. Ho synest det var ei fin og romantisk «greie» og viste tilhøyrsle til mannen. Vidare sa ho at det er tradisjon og at det trass i alt er mennene som frir (noko som er veldig nytt i norsk samanheng og absolutt ikkje sjølvsagt), og difor er det «riktig» å ta namnet til mannen uansett.

At det er så få menn som vel å skifte etternamn og så få kvinner som vel å behalde sitt eige, stadfestar at det er mange som tenkjer på same måte: Å ta mannen sitt etternamn er riktig. Ifølge Line Førre Grønstad, stipendiat ved Universitetet i Bergen, tar mange menn det for gitt at dei skal behalde etternamnet sitt heile livet, medan mange kvinner er opne for endring. Sjølv mennene som er født etter 1980, då Norge fekk ei kjønnsnøytral namnelov, ser ut til å forvente at dei skal ha same namn heile livet.

Etter mi meining er det ingen grunnar til å ikkje velje utradisjonelt viss ein vil det. Eg skriv ikkje dette for å kritisere dei som vel annleis enn meg. Det er heilt greitt å ta mannen sitt etternamn, så lenge ein ikkje tenkjer at det er noko ein må gjere fordi mannen krev det eller fordi det er vanleg. Men på same måte må det vere heilt greitt at mannen tar kvinna sitt etternamn eller at begge vel å behalde sine.

Alt i alt er det jo ikkje slik lengre at mannen utan vidare er «overordna» i familien. Då kvinner byrja å ta mannen sitt etternamn i Norge på slutten av 1800-talet, var ein av grunnane at mannen var sjefen i familien, og dermed var det naturleg å ta etternamnet hans.

I 2018 har likestillinga i familielivet og i samfunnet kome såpass langt at det er på tide å gå bort frå at kvinna må skifte etternamn. Samfunnet må slutte å forvente at alle par gjer det som er «normalt», og menn må gå inn i seg sjølv og forstå at heller ikkje etternamnet deira er uforanderleg.

Først publisert på Aftenposten.no 23. mai 2018 og i Aftenposten papiravis 24. mai 2018. 

Bilete: Wikimedia

Kvinner kan òg spele fotball

March 6, 2018

Gjennom heile historia har kvinner blitt fortalt kva dei ikkje kan gjere og kva dei bør gjere. Det har blitt betre, men framleis har me ein langt veg å gå.

I 2016 var det EM-fest på Kontraskjæret i Oslo. Eg var der under opningskampen mellom Frankrike og Romania. Stemninga var slik den ofte er når noko me har gleda oss til lenge startar. Litt spent på korleis det blir, mest glede fordi det endeleg er i gang og dei neste vekene blir fylt med det nokre av oss liker aller mest.

Likevel var ikkje alt fint og flott og rosenraudt. På den tyske TV-kanalen ZDF kommenterte Claudia Neumann EM-kampar som første kvinnelege EM-kommentator i historia. Ho vart møtt med kommentarar om at kvinner ikkje kan kommentere EM i fotball for menn, og fleire av tilbakemeldingane var sexistiske. I Norge har Lise Klaveness fått sin del av hetsen som ekspertkommentator for NRK. Tydelegvis kan ikkje kvinner meine noko om herrefotball, men menn kan meine noko om kvinnefotball.

Dei negative haldningane mot kvinner i fotballverda finst ikkje berre på TV og på toppnivå. Det er òg døme frå idrettslag som viser at damelaget og herrelaget i ein og same klubb har ulik status, ulike rettar, ulike pliktar og ulike støtteordningar trass i at dei speler i same divisjon. Ein gong eg snakka med ein kamerat om dette temaet vart eg møtt med: «Men fotball er jo ikkje ein kvinnesport då.»

For eigen del vart eg ikkje veldig såra av den kommentaren. Eg har ikkje spelt ein einaste fotballkamp sidan eg la opp som niåring til fordel for pianospeling. Men eg blir sint på vegne av dei som trener fleire timar nesten kvar dag for å kunne gjere det dei liker. Det er dyktige damer i Norge som reiser langt og lengre enn langt for å spele kampar og gjere det dei liker meir enn noko anna. Å bli møtt med at dei ikkje drive med dette fordi dei er kvinner og ikkje menn provoserer meg meir enn eg kanskje vil innrømme.

«Hun kan ikke gjøre mannens gjerning, og hun vil ikke gjøre kvinnens gjerning. Hva blir hun da? Hun blir et vanskapt misfoster, hun blir et neutrum», sa biskop Johan Christian Heuch for omkring hundre år sidan i debatten om stemmerett for kvinner. Stemmerett er kanskje ein meir grunnleggande rett enn retten til å spele fotball, men argumentasjonen mot stemmerett for kvinner og kvinner som speler fotball bygger på den same premissen: Det er enkelte ting kvinner ikkje kan gjere fordi dei er kvinner.

I 2015 utføre Tankesmien Agenda ei undersøking blant ei gruppe studentar kor dei såg på korleis haldningane til ein kvinneleg toppleiar og ein mannleg toppleiar varierte. Resultatet av undersøkinga viste at ein mannleg toppleiar vart sett på som ambisiøs, målretta og ein «typisk leiar» medan kvinna vart sett på som kald, egoistisk og ei dårleg mor. Særleg hos dei mannlege studentane var skilnaden på korleis dei omtalte den mannlege og den kvinnelege toppleiaren stor.

Sylvi Listhaug fekk mykje kritikk då ho på Lindmo sa at det aller viktigaste for mange kvinner er å finne riktig mann å gifte seg med. Først fekk eg hakeslepp, men då ho følgde opp med at det var viktig å velje ein mann som òg unner kona si å ha ein karriere nikka eg anerkjennande. Dessverre er det alt for mange der ute som meiner at menn heilt fint kan ha full jobb og barn medan kvinner ikkje kan det.

Tilbake i sportsverda kan me sjå at det framleis er ein lang veg å gå før kvinner og menn blir likestilt. Ikkje berre er mange flinke til å seie tydeleg i frå om kva kvinner ikkje kan gjere, som til dømes å spele fotball eller kommentere herrefotball, men i fleire idrettar har dei òg blitt redusert til eit sexy sidekick når sigersmannen blir heidra. Til dømes var det sterke reaksjonar då Sykkelforbundet bestemte seg for å droppe podiumsdamer under sykkel-VM i Bergen og heller la norsk ungdom i sykkelmiljøet dele ut medaljane. Det er få arenaer kor kvinner er meir på utstilling og mindre deltakande enn i enkelte sportsgreiner.

Håpet mitt er at ein dag kan kvinner og menn ha like rettar og moglegheiter og at det ikkje skal vere personar som seier at noko av det menn kan gjere kan kvinner ikkje gjere. Dessverre viste Global Gender Gab Report i 2017 at det vil ta 118 år før kvinner og menn er likestilte i arbeidslivet og kjønnsgapet globalt er større enn det var i 2016. Når eg ser tal som dette blir eg like provosert som når nokon seier at fotball ikkje er ein sport for damer. Ikkje berre i fotballverda, men òg i arbeidslivet og på andre arenaer er det dyktige damer som fortener å få lov til å vise kva dei er gode for. Dei har talent og kunnskap dei kan bidra med for å skape ei betre verd. Potensialet er så uendeleg stort, men strukturar gjer det framleis vanskeleg for kvinner verda over å nytte kompetansen dei har.

Me høyrer ofte snakk om å «knuse glastaket» som ein metafor for å bryte barrierar eller gjere noko kvinner før ein ikkje har gjort. Det er viktig at kvinner kjemper seg opp og fram, men minst like viktig er det at menn gjer ein innsats og endrar eigne haldningar. Til dømes kan det vere ein god start å innrømme at ikkje berre menn, men òg kvinner kan spele og meine noko om fotball.

 

Bilete: Wikimedia

#MeToo er ikkje eit resultat av seksuell frigjøring på 60-talet

January 29, 2018

Historieforteljinga som seier at seksuell frigjering har ført til overgrep og seksuelt grenseoverskridande åtferd, er ikkje sann.

Dei siste vekene har det vore mange som har skrive at grunnen til at #metoo har oppstått og i det heile tatt er naudsynt, er manglande seksualmoral og at samfunnet har gått bort kristen samlivsetikk.

Som ein del av historieforteljinga blir det snakka om før og etter 60-talet, før og etter den seksuelle revolusjonen. Før var alt bra, men så kom 60-talet og alt vart verre.

«Alt var betre før»

Det er mykje som kan seiast om seksuelle frigjering, og langt frå alt er positivt. Til dømes skreiv Eline Lund Fjæren i Morgenbladet 24. januar om idealiseringa av uforpliktande sex og stilte spørsmålet om sexlivet til unge jenter er meir disiplinerande enn frigjerande.

Fjærens refleksjonar kring temaet er viktige og viser korleis ein kan ha ei kritisk tilnærming til uforpliktande sex, men likevel avvise myten om at alt var betre før.

For det er jo nettopp det mange av kronikkskrivarane vil fortelje: At før hippiar, fri sex og Tinder var alt som det skulle vere.

Det er mykje som kan seiast om seksuelle frigjering, og langt frå alt er positivt

Grenser og respekt

Sanninga er at me kan ikkje gå rundt og tru at fram til 60-talet var alt berre fint og flott, og at overgrep var ikkje-eksisterande fordi alle følgde den kristne samlivsetikken.

Tvert i mot opplevde mange, spesielt jenter, at grensene dei sette, ikkje vart respekterte. Dei hadde ingen stad å gå og ingen å vende seg til for å seie at dei hadde opplevd overgrep. Vart dei gravide, kunne dei ikkje rekne med store støtta om dei ikkje var gifte.

I åra etter andre verdskrigen opplevde mange kvinner å sakte, men sikkert få stadig enklare liv, og at dei kunne delta i samfunnet i langt større grad enn tidlegare.

I tillegg kom p-pilla på marknaden, eit hjelpemiddel som gjorde det lettare for kvinner å sjølv bestemme kor tid dei skulle få barn og kor mange dei skulle få. Ikkje minst er det med åra blitt langt større openheit omkring seksualitet.

Fram i lyset

#metoo-kampanjen starta nettopp som ein kampanje om openheit for dei som har opplevd seksuell trakassering.

Frå starten av har det vore offera som har vore i fokus, og to små ord er blitt eit sterkt verkemiddel for å fortelje om eigne erfaringar med seksuelle overgrep.

Det er enno ein lang veg å gå, men i større grad enn før seier folk i frå når dei har opplevd valdtekt eller andre former for grenseoverskridande åtferd. Fordi dei kan rekne med å bli tatt seriøst og bli trudd på.

Det er mange årsaker til dette, og eg vil ikkje hevde at 60-talet og seksuell frigjering er grunnen til at me i dag ser ein kampanje som har hatt følger verda over.

Men historieforteljinga som seier at seksuell frigjering har ført til overgrep og seksuelt grenseoverskridande åtferd, og som legg til grunn «at alt var betre før», er heller ikkje sann.

#metoo handlar ikkje om at det skjer fleire overgrep no. Det handlar om at overgrepa kjem fram i lyset.

Først publisert på Aftenposten.no 28. januar 2018 og i Aftenposten papiravis 29. januar 2018

Bilete: Pixabay