Ein stat som knyt religion for sterkt opp til nasjonal identitet set ikkje religionsfridomen høgt nok.

Ikkje langt frå meg ligg ein stabel med bøker om religion og nasjonal identitet. Den siste tida har eg stifta kjennskap til den britiske professoren David Miller som har skrive fleire bøker og tekstar om nasjonalitet og religion. I 2014 forsvarte han forbodet i den sveitsiske grunnlova mot å bygge fleire minaretar i landet. Argumentet hans var at muslimar som tilhøyrer ein minoritetsreligion ikkje kan ha same rett til å uttrykke religiøs tru i offentleg rom som majoritetsreligionen.

Det teoretiske grunnlaget David Miller bruker for å grunngje standpunktet sitt blir ofte kalla liberal nasjonalisme. Denne retninga framhevar kor viktig det er å ha noko felles, som til dømes kultur, verdiar og religion. Det kan verke uskyldig og nesten litt sosialdemokratisk. At me alle er ein del av ein viktig fellesskap er i seg sjølv ikkje kontroversielt å hevde. Problemet oppstår når tankane om denne fellesskapen bli ekskluderande.

Toleranse

I 1762 skreiv Jean-Jacques Rousseau i boka On Social Contract: «Tolerance should be given to all religions that tolerate others, so long as their dogmas contain nothing contrary to the duties of citizenship.» Denne tankegangen omkring religion er lett å kjenne igjen frå Norge i 2018. Skal samfunnet tolerere at enkelte grupperingar ikkje har dei same haldingane til seksuell orientering, abort og kvinner som det fleirtalet har? Stadig kjem det opp saker kor religiøse organisasjonar må forsvare at dei tenkjer annleis omkring visse tema. Fleire samfunnsdebattantar har i slike situasjonar stilt seg bak Rouseeau og sagt at me kan ikkje tolerere religiøse standpunkt som ikkje skaper toleranse for andre.

Dei som likevel er best på å framheve dette standpunktet er ikkje dei som møter opp i Dagsnytt atten for å debattere «det liberale dilemma» og retten religiøse organisasjonar har til å følge eige samvit. Dei som er aller flinkast på å påpeike at me ikkje kan tolerere religionar som ikkje tolerer andre er skribentane på nettsida til Human Rights Service, dei som er aktive i kommentarfeltet i «Fedrelandet viktigst» og tilhengarane til Merete Hodne.

Den kristne og humanistiske arven

Tanken om at nasjonal identitet og religion heng saman har fått nytt oppsving dei siste åra etter kvart som populistiske parti og politikarar har fått auka oppslutning. Milos Zeman, nyleg attvalt president i Tsjekkia, uttalte i 2016 at det er umogleg å integrere muslimar. Den nederlandske politikaren Geert Wilders sa i 2017 at islam ikkje kan sameinast med fridom og at nederlandske verdiar har grunnlag i kristendommen, jødedommen og humanismen. Liknande utsegner kan ein finne frå høgreorienterte populistiske politikarar i fleire andre europeiske land.

I den norske grunnlova står det i §2: «Verdigrunnlaget skal framleis vere den kristne og humanistiske arven vår». Før valet 2017 vart det nesten ein konkurranse om kva parti som var best på å framheve kristne verdiar, og nokre sette òg likskapsteikn mellom kristne og norske verdiar. Norske skuleelevar deltek i julegudstenester før jul. Me har eit parti på Stortinget som bygger ideologien sin hovudsakleg på kristne verdiar. Kva er skilnaden mellom dette og liberal nasjonalisme?

Hovudskilnaden er at me kan hevde at Norge er eit kristent land utan å ekskludere andre. Det er mogleg å seie at den kristne kulturarva skaper ein form for fellesskap mellom innbyggjarane i Norge utan å behandle religionar ulikt eller regelrett ekskludere dei. Å vere norsk og muslim treng ikkje vere meir kontroversielt enn å vere norsk og kristen sjølv om me bygger verdigrunnlaget på den kristne og humanistiske arven.

Islam og nasjonal identitet

Likevel finn me mange som vil knytte religion og nasjonal identitet direkte opp mot kvarandre og seie at i Norge er me kristne og ikkje muslimar. Det er ikkje nødvendigvis ei sterk kristen tru som fører til denne konklusjonen, men frykta for det Samuel Huntington i 1993 kalla «The Clash of Civilizations» i eit essay i Foreign Affairs. Han argumenterte for at det er ikkje lengre statar eller ideologigar som er i krig med kvarandre, men sivilisasjonar. Ifølge han var den vestlege sivilisasjonen ikkje mogleg å sameine med islam. Denne tankegangen finn ein stadig igjen i dag, ikkje minst i den engelske tittelen på boka til Hege Storhaug, Islam the Plague – Europe Invaded, America Beware.

Det kanskje mest paradoksale med tankegangen om ein vestleg, kristen sivilisasjon som motstykket til islam er korleis mange på den eine sida snakkar om den felles nasjonale identiteten vår og framhevar oss som ein sameint nasjon med stor grad av meiningslikskap, men på andre sida trekkjer seg tilbake i lukka forum på Facebook og melder seg ut av den offentlege debatten. Det er få ting som øydelegg fellesskapen så mykje som ekkokammer, mistenkeleggjering og hets.

Religionsfridom er heilt essensielt for eit demokrati. Retten alle har til å tru og meine det dei vil, både i det offentlege og private rom er sikra i den same grunnlova som det står at verdigrunnlaget til Norge er bygd på den kristne og humanistiske arven. David Miller sine tankar om liberal nasjonalisme, og Rousseau sine idear om religion, er vanskelegare å sameine med eit liberalt demokrati enn religionsfridom for alle, òg religionar som i enkelte saker kan verke intolerante.

Dette innlegget er eit bidrag i Vårt Land sin skrive konkurranse, “Hev stemmen” kor temaet er “moderne tro”

Først publisert på Verdidebatt.no 11. februar 2018.

Bilete: Wikimedia