Det er på tide at likestillinga viser seg òg i val av etternamn.

Etter bryllaupet til Harry og Meghan har det vært debatt på sosiale medier om bryllaupstradisjonar som frå dagens perspektiv kan verke kvinnediskriminerande og gammaldags. I motsetning til mange andre ønsker eg ein slik debatt velkommen av den grunn at eg trur det er klokt å reflektere over tradisjonane våre og ikkje berre gjere ting utan å tenkje over kva som ligg bak. For meg er det likevel eit tema eg synest me burde diskutere langt meir enn kva som skjer på sjølve bryllaupsdagen: etternamn. Det er trass i alt ganske viktig for oss som ikkje kan kalle oss hertug eller hertuginne når me blir gift.

Statistikk frå SSB at berre seks prosent av mennene vel å skifte etternamn. Til samanlikning vel ein tredjedel av kvinene som giftar seg å bytte etternamn, og ein tredjedel vel å behalde etternamnet sitt som mellomnamn og bruke mannen sitt som siste etternamn.

Sjølv har eg eit ganske uvanleg etternamn. Me er berre ni med det namnet, og alle fire som har moglegheit til å føre det vidare, er jenter. På grunn av dette har eg alltid blitt fortalt at viss namnet skal overleve, må eg velje å behalde det og helst få mannen til å ta etternavnet òg eller gi etternamnet til eventuelle barn. Ikkje som mellomnamn, men som siste etternamn.

Eg har fortalt fleire om dette, og det er ikkje sjeldan eg får reaksjonar som:

«Godt eg ikkje skal gifte meg med deg» eller «Hæ, er du seriøs?»

Mange har gitt uttrykk for at det er rart, uvanleg eller rett og slett heilt urimeleg å krevje at eg skal behalde Hæåk som siste etternamn når eg ein gong forhåpentlegvis blir gift. Andre har sagt: «Ja, det blir jo meir og meir vanleg at damene behaldar sitt og berre legg på mannen sitt etternamn til slutt», men så blitt overraska når eg har sagt at eg ikkje kjem til å legge på noko namn.

I slutten av 2016 uttalte Julianne Nygård, betre kjent som Pilotfrue, til VGTV at det er kvinnene som bør føye seg og skifte etternamn når dei giftar seg. Ho synest det var ei fin og romantisk «greie» og viste tilhøyrsle til mannen. Vidare sa ho at det er tradisjon og at det trass i alt er mennene som frir (noko som er veldig nytt i norsk samanheng og absolutt ikkje sjølvsagt), og difor er det «riktig» å ta namnet til mannen uansett.

At det er så få menn som vel å skifte etternamn og så få kvinner som vel å behalde sitt eige, stadfestar at det er mange som tenkjer på same måte: Å ta mannen sitt etternamn er riktig. Ifølge Line Førre Grønstad, stipendiat ved Universitetet i Bergen, tar mange menn det for gitt at dei skal behalde etternamnet sitt heile livet, medan mange kvinner er opne for endring. Sjølv mennene som er født etter 1980, då Norge fekk ei kjønnsnøytral namnelov, ser ut til å forvente at dei skal ha same namn heile livet.

Etter mi meining er det ingen grunnar til å ikkje velje utradisjonelt viss ein vil det. Eg skriv ikkje dette for å kritisere dei som vel annleis enn meg. Det er heilt greitt å ta mannen sitt etternamn, så lenge ein ikkje tenkjer at det er noko ein må gjere fordi mannen krev det eller fordi det er vanleg. Men på same måte må det vere heilt greitt at mannen tar kvinna sitt etternamn eller at begge vel å behalde sine.

Alt i alt er det jo ikkje slik lengre at mannen utan vidare er «overordna» i familien. Då kvinner byrja å ta mannen sitt etternamn i Norge på slutten av 1800-talet, var ein av grunnane at mannen var sjefen i familien, og dermed var det naturleg å ta etternamnet hans.

I 2018 har likestillinga i familielivet og i samfunnet kome såpass langt at det er på tide å gå bort frå at kvinna må skifte etternamn. Samfunnet må slutte å forvente at alle par gjer det som er «normalt», og menn må gå inn i seg sjølv og forstå at heller ikkje etternamnet deira er uforanderleg.

Først publisert på Aftenposten.no 23. mai 2018 og i Aftenposten papiravis 24. mai 2018. 

Bilete: Wikimedia